• Zaktualizowano: 2024-04-17 • Autor: Katarzyna Bereda
Jestem w związku małżeńskim 3 lata. We wrześniu zeszłego roku zawarłem z żoną notarialnie umowę o rozszerzeniu wspólności majątkowej, dzięki czemu moja żona stała się współwłaścicielką mieszkania (wartość mieszkania to ok. 400 tys. zł), które wcześniej było wyłącznie moją własnością (moja żona bardzo długo nalegała, abyśmy zawarli taką umowę, i w końcu uległem jej namowom). Jednak teraz wyszedł na jaw jej prawdziwy cel tego działania, a mianowicie chce się rozwodzić i mieć korzyść z tytułu podziału majątku. Ponadto absolutnie nie uczestniczy w ponoszeniu kosztów utrzymania tego mieszkania, opłat, spłaty kredytu hipotecznego itd. Czy można sądownie anulować tę umowę o rozszerzonej wspólności majątkowej?
Bardzo mi przykro z powodu zaistniałej sytuacji. Istnieje możliwość unieważnienia całej czynności, jednak postępowanie w tym zakresie jest ciężkie i będzie wymagało od Pana dowiedzenia swoich twierdzeń, w tym intencji żony.
Zgodnie z treścią art. 84 Kodeksu cywilnego:
„§ 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny)”.
Zgodnie natomiast z treścią art. 86:
„§ 1. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.
§ 2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna”.
Błąd polega na różnicy między wolą a jej wyrazem (oświadczeniem), wywołanej mylnym wyobrażeniem o treści dokonywanej czynności prawnej.
Jak wynika z opinii doktryny, w tym red. Osajdy: „Osoba, która złożyła oświadczenie woli pod wpływem błędu, może uchylić się od skutków tego oświadczenia w trybie art. 88 KC. Konsekwencją błędu jest nieważność względna czynności prawnej. Do chwili złożenia przez osobę działającą pod wpływem błędu oświadczenia o uchyleniu się od skutków czynności prawnej, jest ona ważna i skuteczna. Na błąd może powołać się tylko składający wywołane błędem oświadczenie (i jego następcy prawni), a nie adresat tego oświadczenia”.
„Nie każdy błąd upoważnia do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli. Relewantny prawnie jest jedynie błąd dotyczący treści czynności prawnej, jeśli jest istotny. W przypadku oświadczeń woli złożonych innej osobie (z wyjątkiem czynności nieodpłatnych), uchylenie się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu innej osobie wymaga, aby osoba ta wiedziała o błędzie albo jeśli nie wiedziała o błędzie, mogła go z łatwością zauważyć, albo wywołała ten błąd.
Podstęp jest kwalifikowaną postacią błędu” (tak trafnie SN w post. z 18.4.2013 r., sygn. akt II CSK 497/12).
Zobacz również: Unieważnienie intercyzy
Podstęp jest błędem, który wywołany został intencjonalnym działaniem (albo zaniechaniem) podjętym w celu wywołania u składającego oświadczenie woli fałszywego przeświadczenia. Jeśli błąd wywołany został podstępnie przez drugą stronę czynności prawnej, nie jest istotne, czy w przypadku braku błędu oświadczenie zostałoby złożone – składający oświadczenie woli może uchylić się od skutków swego oświadczenia nawet wtedy, jeśli błąd nie był istotny i nie dotyczył treści czynności prawnej (ale np. motywu dokonania czynności – por. np. wyr. SN z 15.1.1970 r., sygn. akt I CR 400/69). „Równoznaczne z podstępem jest zaniechanie powiadomienia drugiej strony czynności o podstępie innej osoby. Ratio legis komentowanego przepisu jest surowa etyczna ocena podstępnego działania albo wykorzystania podstępu innej osoby” (tak trafnie SN w wyr. z 9.9.2004 r., sygn. akt II CK 498/03).
Skutki prawne podstępu są takie same jak błędu z art. 84 Kodeksu cywilnego, czyli możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem podstępu w ciągu roku od dnia jego wykrycia (art. 88 Kodeksu cywilnego).
„Zgodnie z ogólnymi zasadami rozkładu ciężaru dowodu (art. 6 Kodeksu cywilnego) skuteczność powołania się na podstęp przez osobę, która chce się uchylić od skutków swojego oświadczenia woli zależy od dowiedzenia wszystkich przesłanek wymaganych dla stwierdzenia, że oświadczenie zostało złożone pod wpływem podstępu” (tak trafnie SN w post. z 18.4.2013, sygn. akt II CSK 497/12), w szczególności faktu, że druga strona wywołała błąd w sposób podstępny.
Z uwagi na powyższe, chcąc uchylić się od skutków prawnych niniejszego oświadczenia woli, a więc dokonanej czynności, powinien Pan w pierwszej kolejności skierować do żony pisemne oświadczenie. Jeżeli nie będzie chciała polubownie zakończyć sporu, wymagana będzie droga sądowa. Z doświadczenia wskazuję, iż niniejsze postępowanie jest skomplikowane i wymaga od Pana udowodnienia swoich twierdzeń, najlepiej więc zgromadzić materiał dowodowy – SMS-y, dokumenty, świadkowie – świadczący o podstępie i zasadności roszczenia.
Zobacz również: Czy można cofnąć rozszerzenie wspólności majątkowej?
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013 r., sygn. akt II CSK 497/12
3. Wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 1970 r., sygn. akt I CR 400/69
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2004 r., sygn. akt II CK 498/03
5. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013, sygn. akt II CSK 497/12
Jak szybko przeprowadzić podział majątku w przypadku rozwodu? Czy sąd może orzec o podziale majątku jednocześnie z rozwiązaniem małżeństwa, kiedy jest to możliwe? Potrzebujesz pomocy prawnika, opisz nam swój problem i zadaj pytania wypełniając formularz poniżej ▼▼▼.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Katarzyna Bereda
Adwokat, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego – pracę magisterską napisała z prawa pracy. Podczas studiów odbyła liczne praktyki, zarówno w sądach, jak i w kancelariach adwokackich. Aplikację adwokacką rozpoczęła w 2015 roku. W marcu 2018 roku przystąpiła do egzaminu zawodowego, uzyskując jeden z najlepszych wyników w izbie zielonogórskiej i w konsekwencji kończąc aplikację adwokacką z wyróżnieniem. Specjalizuje się w prawie rodzinnym, cywilnym, zobowiązaniach, prawie spadkowym, prawie gospodarczym i spółkach prawa handlowego.
Zapytaj prawnika
