• Zaktualizowano: 2024-04-12 • Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Proszę o podanie konkretnego orzecznictwa w sprawie wstrzymania bądź anulowania obowiązku alimentacyjnego względem nieletniego dziecka będącego na całkowitym utrzymaniu w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Dziecko jest już pełnoletnie, ale chciałbym uchylić orzeczenie w sprawie alimentów 2 lata wstecz. Dziecko otrzymywało świadczenia z urzędu miasta, a alimenty trafiały do rąk matki – która już nie była do tego uprawniona.
Fakt, że dziecko zostało umieszczone w placówce, nie jest sam w sobie podstawą do uchylenia obowiązku alimentacyjnego. Jest podstawą do jego zmiany. Przede wszystkim alimenty powinny być płacone nie do rąk matki dziecka.
Jedyną okolicznością powodującą ustanie alimentów jest to, że dziecko może się samodzielnie utrzymać lub dochody z majątku dziecka pozwalają na pokrycie jego potrzeb.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego – Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu z dnia 21 maja 1997 r., sygn. akr I SA/Wr 646/96:
„Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w art. 128 i 133 § 1 określają nie tylko obowiązek alimentacyjny, ale także przesłanki, od których zależy powstanie i ustanie obowiązku alimentacyjnego. Zgodnie z powołanymi przepisami, rodzice są obowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Oznacza to, że z wyjątkiem sytuacji, gdy dochody z majątku dziecka i dochody z innych źródeł (stypendia, praca zarobkowa) wystarczają do jego prawidłowego rozwoju fizycznego i intelektualnego, rodzice są obowiązani dostarczać mu odpowiednie środki. Zakres świadczeń alimentacyjnych należnych dziecku od rodziców z tytułu obowiązku alimentacyjnego obejmuje także wydatki o charakterze naukowym i oświatowo-wychowawczym, a więc między innymi środki na uzyskanie wykształcenia średniego i studiów wyższych”.
Sprawą taką zajął się Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów, który w dniu 16 kwietnia 1977 roku podjął uchwałę (sygn. akt III CZP 14/77, OSNCP 1977/, poz. 106), której podstawowe tezy brzmią następująco:
„1. Według wieloletniej i przeważającej praktyki w wyrokach zasądzających alimenty na rzecz osób małoletnich sądy wymieniają także imiennie określonych przedstawicieli ustawowych, do rąk których świadczenia te mają być wypłacane. Prawidłowości tej praktyki nie należy kwestionować, gdyż jest ona niemal powszechna, utrwalona, nie pozostaje w sprzeczności z obowiązującym prawem i odgrywa poważną rolę z praktycznego punktu widzenia.
2. W toku egzekucji alimentów może dojść do zmiany w osobie przedstawiciela ustawowego dziecka lub utraty przez nią tego przymiotu. Sytuacje takie zachodzą najczęściej, gdy wierzyciel uzyskał pełnoletność zachowując uprawnienia do alimentów, w razie pozbawienia, ograniczenia i zawieszenia władzy rodzicielskiej rodzica wymienionego w wyroku jako przedstawiciel ustawowy dziecka, albo zmiany opiekuna, czy kuratora, bądź na skutek umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. Powstaje wówczas sprzeczność pomiędzy brzmieniem tytułu wykonawczego (wyroku w którym ustalono jako osobę uprawnioną przedstawiciela ustawowego który następnie przestał tym przedstawicielem być) a rzeczywistym stanem prawnym.
Należy jednak przyjąć ogólną zasadę, że w przypadku, gdy w wyroku została wymieniona osoba uprawniona do odbioru alimentów zasądzonych na rzecz małoletniego, organ egzekucyjny lub organ zobowiązany do wypłaty świadczeń powinien przekazywać alimenty do rąk tej osoby.
Organy te mogą przekazać świadczenie innej osobie w razie przedstawienia orzeczenia sądu opiekuńczego, wskazującego, że one są przedstawicielami ustawowymi małoletniego. Tak więc przykładowo w razie pozbawienia władzy rodzicielskiej osoby, która została wymieniona w wyroku zasądzającym alimenty jako przedstawiciel ustawowy małoletniego, i ustanowienia opieki nad dzieckiem, dane orzeczenie (o ustanowieniu opieki) stanowi legitymację do pobierania świadczeń przez opiekuna.
3. Może się zdarzyć, że wskazana w wyroku osoba jako przedstawiciel ustawowy, mimo utraty uprawnienia do reprezentacji, utrzymuje nadal osobę małoletnią. Sytuacje takie mogą zachodzić najczęściej w razie wydania przed sąd opiekuńczy postanowienia o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, gdy pomiędzy wydaniem orzeczenia i jego wykonaniem z reguły upływa pewien okres. W takiej sytuacji uprawnienie do pobierania alimentów przysługuje dotychczasowemu przedstawicielowi ustawowemu. Rodzicom zastępczym i placówkom opiekuńczo-wychowawczym uprawnienie do pobierania przyznanych dziecku alimentów przysługuje dopiero od chwili przejęcia pieczy nad osobą małoletnią.
4. W razie zmiany osoby uprawnionej do odbioru alimentów prawo do egzekwowania zaległych świadczeń za okres do zaistnienia tej zmiany przysługuje nowo ustanowionemu przedstawicielowi ustawowemu. Nie może ich ściągnąć osoba, która straciła przymiot przedstawiciela ustawowego, z chwilą bowiem utraty tego przymiotu gasną związane z nim uprawnienia.
5. W przypadku uzyskania przez uprawnionego pełnoletności z zachowaniem prawa do dalszej alimentacji wypłata świadczenia może nastąpić wyłącznie do jego rąk. Zdarzenie to nie wymaga stwierdzenia orzeczeniem sądu opiekuńczego i dlatego do wykazania legitymacji do osobistego odbioru świadczeń wystarczą odpowiednie dokumenty stanu cywilnego.
6. Kwestia, do czyich rąk mają być wypłacone alimenty, może w pewnych sytuacjach budzić wątpliwości, np. w razie śmierci matki, gdy ojciec żyje, a jej tylko służyło wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jest jednak rzeczą oczywistą, że organ egzekucyjny oraz organ zobowiązany do wypłaty świadczeń nie powinny przekazywać alimentów osobie nieuprawnionej. W razie zatem uzasadnionej wątpliwości w tym zakresie organy te mają obowiązek zwrócić się do sądu opiekuńczego o wyjaśnienie”.
Zobacz również: Alimenty na dziecko w młodzieżowym ośrodku wychowawczym
Utrata prawa do pobierania alimentów po umieszczeniu dziecka w placówce
Jan Kowalski, ojciec 15-letniej Anny, którą umieszczono w placówce opiekuńczo-wychowawczej po orzeczeniu sądu, starał się o anulowanie obowiązku alimentacyjnego. Argumentował, że ponieważ dziecko jest całkowicie utrzymywane przez placówkę, a świadczenia alimentacyjne były przekazywane matce, która już nie sprawuje opieki nad Anną, nie powinien być zobowiązany do ich płacenia. Sąd jednak zdecydował, że obowiązek alimentacyjny nadal na nim ciąży, ponieważ świadczenia te są przeznaczone na pokrycie dodatkowych potrzeb edukacyjnych i zdrowotnych Anny.
Zmiana przedstawiciela ustawowego w przypadku pełnoletności dziecka
Barbara Nowak, matka 17-letniego Piotra, który przebywał w domu dziecka, składała wnioski alimentacyjne w jego imieniu do momentu jego pełnoletności. Po uzyskaniu przez Piotra pełnoletności, zgodnie z orzeczeniem sądu, obowiązek wypłaty alimentów przeszedł bezpośrednio na Piotra. Barbara, mimo że straciła przymiot przedstawiciela ustawowego, nadal otrzymywała alimenty na jego rzecz. Sytuacja ta została wyjaśniona dopiero po interwencji sądu, który nakazał przekazywanie alimentów bezpośrednio Piotrowi.
Alimenty w przypadku specjalnych potrzeb dziecka
Tomasz Dąbrowski, ojciec 12-letniego Michała, który był umieszczony w specjalistycznej placówce opiekuńczo-wychowawczej z powodu potrzeb edukacyjnych, był zobowiązany do dalszego płacenia alimentów mimo obecności syna w placówce. Sąd podkreślił, że środki te są niezbędne do zapewnienia specjalistycznej opieki i terapii, które nie są w pełni pokrywane przez placówkę. Obowiązek alimentacyjny Tomasza nadal trwał, pomimo że Michał nie mieszkał już z rodzicami.
Umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej nie zwalnia rodziców z obowiązku alimentacyjnego. Orzecznictwo sądowe podkreśla, że alimenty powinny być dostosowane do rzeczywistych potrzeb dziecka, w tym edukacyjnych i zdrowotnych, nawet jeśli dziecko nie mieszka już z rodzicami. Zmiany w obowiązku alimentacyjnym mogą nastąpić tylko w przypadkach, gdy dziecko osiągnie samodzielność finansową lub zmienią się okoliczności dotyczące jego opieki.
1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego – Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu z dnia 21 maja 1997 r., sygn. akr I SA/Wr 646/96
3. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 1977 r., sygn. akt III CZP 14/77
Jak znieść obowiązek alimentacyjny względem dziecka? Ile kosztuje założenie sprawy o zniesienie alimentów? Masz więcej pytań, opisz nam swój problem i zadaj pytania wypełniając formularz poniżej ▼▼▼.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Magister prawa, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Doświadczenie zdobyła w ogólnopolskiej sieci kancelarii prawniczych, po czym podjęła samodzielną praktykę. Specjalizuje się w prawie cywilnym, rodzinnym, pracy oraz ubezpieczeń społecznych. Posiada bogate doświadczenie w procedurach administracyjnych, prawem budowlanym oraz postępowaniach cywilnych. Prywatnie interesuje się sukcesją i planowaniem spadkowym oraz zabezpieczeniem firm.
Zapytaj prawnika
