• Zaktualizowano: 2024-06-06 • Autor: Tomasz Krupiński
Zawarłam z byłym małżonkiem umowę notarialną o częściowy podział majątku w wspólnego. Na mocy tej umowy zostałam właścicielką domu, a jemu musiałam spłacić część pieniędzy za dom (drobna kwota). Warunkiem podpisania takiej umowy było zwolnienie go ze wspólnego kredytu, co mogłam zrobicie tylko poprzez pożyczenie pieniędzy i całkowitą spłatę kredytu przed aktem notarialnym (nie miałam niestety zdolności kredytowej na całkowite przejęcie przeze mnie kredytu). Dodatkowo w sądzie prowadzona jest sprawa o podział pozostałego majątku. W trakcie postępowania było zawarte porozumienie tylko pomiędzy nami, że dom przechodzi na moją własność, on dostaje drobną spłatę i już dalej nie dzielimy reszty majątku i nie mamy do siebie roszczeń. Sytuacja się zmieniła, bo musiałam się zapożyczyć, aby spłacić hipotekę w całości (bo taki postawił warunek, że przepisze dom, jak go zwolnię z kredytu) i dlatego obecnie chcę się wycofać z tego porozumienia i doprowadzić podział do końca z rozszerzeniem roszczenia o zwrot spłaconej hipoteki. Czy na tej podstawie może on cofnąć częściowy podział majątku, który został zrobiony u notariusza? Czy moje roszczenie o zwrot spłaconego solidarnie kredytu i pozostałej części majątku zagraża w jakiś sposób dokonanemu podziałowi domu?
W prawie polskim nie ma możliwości wycofania się z ważnej czynności prawnej. Częściowy dział majątku jest ważny i skuteczny, a jego wzruszenie może nastąpić jedynie poprzez wykazanie wady oświadczenia woli ( wady czynności prawnej skutkujące jej nieważnością). Nie załączyła Pani treści umowy, stąd też trudno mi zająć jednoznaczne stanowisko.
Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód skutkuje ustaniem wspólności majątkowej, jak mówi Kodeks rodzinny i opiekuńczy – w skrócie K.r.io. (arg. ex art. 31 § 1 zd. 1 K.r.io. w związku z art. 56 § 1 K.r.io.). Zgodnie z art. 684 Kodeksu postępowania cywilnego w związku z art. 567 § 3 w związku z art. 46 K.r.io. skład i wartość majątku podlegającego podziałowi byłych małżonków ustala sąd. Przyjmuje się powszechnie, że stan majątku ustala się według daty ustania wspólności, natomiast jego wartość według cen z chwili dokonywania podziału, czyli zamknięcia rozprawy (por. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1974 roku, sygn. akt III CZP 58/74; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2010 roku, sygn. akt IV CSK 429/09). Co do zasady, przedmiotem postępowania o podział jest majątek, który był objęty wspólnością majątkową i istniał w dacie jej ustania. Ruchomości i nieruchomości wchodzące w skład majątku w tej dacie muszą jednak istnieć w dacie dokonywania podziału, bowiem decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia mają okoliczności istniejące w dacie zamknięcia rozprawy (art. 316 w związku z art. 13 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).
O rozstrzygnięciach sądu dotyczących dzielonego mienia decydują we wszystkich sprawach działowych okoliczności istniejące w chwili podziału ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1979 roku, sygn. akt III CRN 137/79). Zasadą jest bowiem, że podział majątku wspólnego obejmuje składniki należące do tego majątku w dacie ustania wspólności ustawowej oraz istniejące w chwili dokonywania podziału.
Istotne jest kiedy doszło do zniesienia wspólności ustawowej, czy miało to miejsce wraz z umową o częściowy podział majątku, czy też później? Spłata kredytu w trakcie wspólności ustawowej nie kreuje żadnych roszczeń wobec małżonka. Natomiast spłata już po zniesieniu wspólności, ale przed częściowym podziałem może stanowić hipotetycznie podstawę rozliczeń nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.
Mąż może podnosić, iż jego oświadczenie zawarte w tym akcie notarialnym było dotknięte wadą oświadczenia woli w postaci błędu wywołanego przez Panią podstępnie.
Podstęp jest szczególnie kwalifikowaną postacią błędu. Podstępne wprowadzenie w błąd polega na działaniu świadomym i umyślnym, podejmowanym w celu skłonienia określonej osoby do złożenia oświadczenia woli. Między podstępem a błędem (a ściślej: błędem kwalifikowanym a błędem zwykłym) istnieje zasadnicza różnica. W wypadku podstępnego wprowadzenia w błąd nie muszą być mianowicie spełnione rygorystyczne przesłanki określone w art. 84 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego. Błąd nie musi zatem dotyczyć treści czynności prawnej ani być istotny. W orzecznictwie w związku z tym podkreśla się, że taki błąd może więc np. dotyczyć sfery motywacyjnej, która stanowiła przyczynę złożenia oświadczenia woli (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 1970 roku, sygn. akt I CR 400/69).
Szereg przykładów dotyczących rozumienia kwalifikowanej postaci błędu, a wiec podstępu, dostarcza nam orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz Sądów Apelacyjnych. Tak na przykład w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 lipca 2013 roku (sygn. akt I ACa 123/13) Sąd ten stwierdził, iż „podstęp w rozumieniu art. 86 § 1 k.c., to działanie świadome i umyślne w celu nakłonienia określonej osoby do złożenia oświadczenia woli. A zatem przy podstępie, mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy spowodowane jest nagannym działaniem innej osoby, która interweniuje w sposób niedopuszczalny w decyzyjny proces oświadczającego. Autor podstępu musi działać celowo. Chodzi o rozmyślność ukierunkowaną na wywołanie takiego niezgodnego z prawdą obrazu rzeczywistości u innej osoby, który byłby zdolny skłonić ją do dokonania określonej czynności prawnej”.
Tożsame stanowisko zajął również Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 9 kwietnia 2015 roku (sygn. akt I ACa 1502/14). W tezie drugiej ww. orzeczenia Sąd Apelacyjny w Łodzi dodał, iż „do przyjęcia podstępu nie jest wystarczające niedbalstwo, nawet jeśli spowodowało powstanie błędu u innej osoby. Podstęp »mimo woli« jest sprzecznością samą w sobie”. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2011 roku (sygn. akt IV CSK 336/10), „zachowanie podstępne może polegać również na zatajeniu lub przemilczeniu okoliczności mających znaczenie dla zawarcia umowy”.
Konsekwencje oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu lub groźby są niemal identyczne. Wady te powodują jedynie uruchomienie sankcji wzruszalności. Czynność nią dotknięta jest co prawda ważna, ale podważalna, gdyż zainteresowany może uchylić się od skutków złożonego wadliwie oświadczenia woli, realizując w ten sposób przysługujące tylko jemu – a nie drugiej stronie czynności prawnej (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1997 roku, sygn. akt I PKN 168/97) – podmiotowe prawo kształtujące. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu (podstępu) następuje na drodze pozasądowej. Jeżeli oświadczenie takie było złożone innej osobie, do skutecznego uchylenia się od jego skutków wymagane jest złożenie tej samej osobie nowego oświadczenia w formie pisemnej (ad probationem), niezależnie od tego, w jakiej formie składano pierwotne (wadliwe) oświadczenie woli – art. 88 § 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią art. 88 § 2 ustawodawca ograniczył prawo działającego pod wpływem błędu do uchylenia się od skutków tak złożonego oświadczenia woli jednorocznym terminem zawitym, liczonym od dnia wykrycia błędu.
Oczywiście mąż będzie musiał udowodnić fakt, iż działał pod wpływem błędu, tj. że intencją wolicjonalną umowy było zwolnienie z długu i przejęcie spłaty zobowiązania na Panią. Trudno mi powiedzieć, jakie orzeczenie wyda sąd – równie dobrze może odmówić rozliczenia nakładów, powołując m.in. na klauzulę słuszności.
Potrzebujesz pomocy prawnej online lub profesjonalnie przygotowanego pisma? Skontaktuj się z nami, a nasi doświadczeni prawnicy udzielą Ci fachowej porady i sporządzą niezbędne dokumenty. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
4. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1974 roku, sygn. akt III CZP 58/74
5. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1979 roku, sygn. akt III CRN 137/79
6. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1997 roku, sygn. akt I PKN 168/97
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem, magister prawa, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie nieruchomości i prawie lokalowym (wykup mieszkań, najem, eksmisje, zasiedzenia itp.) oraz w prawie rodzinnym (rozwody, alimenty, podział majątku itp.). Doradza też wspólnotom mieszkaniowym i zarządcom nieruchomości (sam również ma uprawnienia zarządcy). Prowadzi własną kancelarię i reprezentuje naszych klientów w sądach.
Zapytaj prawnika
