Rozwód, podział majątku i dziedziczenie w obliczu nowego związku małżeńskiego

Pozew o rozwód, przesłanki pozytywne i negatywne rozwodu

W pierwszej kolejności wskazać należy, że warto, aby wystąpiła Pani o rozwód za porozumieniem stron, ale tylko i wyłącznie pod warunkiem, że do pozwu rozwodowego będzie dołączone porozumienie dotyczące podziału majątku wspólnego, w którym dokonają Państwo podziału majątku wspólnego poprzez przeniesienie na Panią części majątku wspólnego męża bez spłat i dopłat.

Wskazać należy, że podstawą prawną do udzielenia odpowiedzi na zapytanie stanowi ustawa – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2020 r., poz. 1359; zwana w skrócie „K.r.o.”). Pozew o rozwód kieruje się do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce wspólnego zamieszkania Państwa. Zgodnie z art. 56 § 1 K.r.o. – jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Przez trwały i zupełny rozkład pożycia należy uznać ustanie więzi fizycznej (współżycie), więzi gospodarczej (prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, spożywanie razem posiłków, podejmowanie wspólnych decyzji gospodarczych), a także więzi emocjonalnej (uczucia do małżonka). Aby złożyć pozew o rozwód, ustanie tych więzi musi mieć charakter trwały, co oznacza, że małżonek nie widzi już możliwości powrotu do małżeństwa. Powyższe jest przesłanką tzw. pozytywną orzeczenia rozwodu. Należy również sprawdzić, czy nie zachodzą przesłanki negatywne, które uniemożliwiają orzeczenie rozwodu. Do tych przesłanek należy:

1. sprzeczność orzeczenia rozwodu z dobrem małoletniego dziecka – tu brak takiej przesłanki, bo dzieci są pełnoletnie;
2. sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.

Orzeczenie winy za rozkład pożycia, zdrada małżeńska

Na mocy art. 57 § 1 K.r.o.: Sąd orzekając rozwód, orzeka również, czy i które z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. W prawie rodzinnym wina wyraża się w zawinionym działaniu lub zaniechaniu, będącym wyrazem woli małżonka, który, naruszając obowiązki określone przepisami prawa, prowadzi do rozkładu pożycia małżeńskiego. Wina w rozkładzie pożycia wiąże się z naruszeniem podstawowych obowiązków, wynikających z zawarcia małżeństwa, zarówno tych sformułowanych wyraźnie przez prawo, jak i tych których źródłem są zasady współżycia społecznego. Należy mieć na uwadze przede wszystkim to, że zgodnie z art. 23 K.r.o. strony zawierając małżeństwo zobowiązują się do wzajemnej pomocy i wierności. Małżonkowie są również zobowiązani także do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Winę stanowi przede wszystkim naruszenie obowiązków wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy, lojalności i wierności, szacunku oraz współdziałania dla dobra rodziny (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 września 1997 r. sygn.akt. I CKN 646/97). Podstawą uznania małżonka winnym rozkładu pożycia jest przyjęcie, że jego zachowanie przyczyniało się do powstania lub też pogłębienia owego rozkładu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2000 r. sygn.akt. V CKN 323/00, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1999 r. sygn.ak. V CKN 128/98).

W przypadku opisanym przez Panią taką okolicznością będzie zdrada małżeńska. Z uwagi jednak na to, że chciałaby Pani uzyskać korzystne i szybkie rozstrzygnięcie w zakresie podziału majątku wspólnego, sugeruję wskazać małżonkowi, że normalnie występowałaby Pani o uznanie go za winnego rozkładu pożycia, co przedłużyłoby postępowanie, ale jeżeli zgodzi się na Pani warunki w zakresie podziału majątku przy rozwodzie, to nie będzie Pani wnosić o orzeczenie jego winy.

Majątek wspólny małżonków przy podziale majątku

Jeżeli chodzi o kwestię majątku wspólnego, to warto, aby miała Pani świadomość następujących regulacji – art. 31 K.r.o.:

§ 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230, 1429, 1672 i 1941);

5) środki zgromadzone na koncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (Dz. Urz. UE L 198 z 25.07.2019, str. 1) oraz na subkoncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (Dz. U. poz. 1843) każdego z małżonków.

Warto w kontekście Pani zapytania wskazać także majątki odrębne i co do nich wchodzi. Zgodnie z art. 33 K.r.o.:

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Zakaz podziału majątku wspólnego dopóki trwa wspólność ustawowa

Istotny z punktu widzenia zapytania jest przepis art. 35 K.r.o., który stanowi, że w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Do czasu prawomocnego zakończenia sprawy o rozwód lub też wydania wcześniejszego rozstrzygnięcia o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej (tu prawomocne rozstrzygnięcie) cały czas istnieje wspólność majątkowa małżeńska. Wobec powyższego Pani mąż w czasie trwania małżeństwa może jedynie tę nową kobietę powołać w testamencie do dziedziczenia. Nie będzie się to jednak opłacało, ponieważ jako osoba obca będzie musiała zapłacić od takiego spadku podatek.

Osoby uprawnione do zachowku

Co do przysposobienia dziecka tej kobiety, byłoby to możliwe, jeżeli ojciec dziecka wyraziłby na to zgodę, co moim zdaniem jest mało prawdopodobne.

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego – zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udział spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Obliczenie zachowku

Jeżeli chodzi o wzór za pomocą, które można obliczyć wartość należnego zachowku, to warto skorzystać ze wzoru zaproponowanego przez B. Kordasiewicza w pozycji „System prawa prywatnego. Prawo spadkowe” t. 10, Warszawa 2013 r. (s. 976):

Z= ½ [2/3] x a x (b + c) gdzie:

Z – wysokość należnego zachowku

½ [2/3] – współczynnik wynikający z art. 991 K.c.

a – wysokość udziału spadkowego należnego uprawnionemu przy dziedziczeniu z ustawy

b – czysta wartość spadku

c – wartość darowizn doliczanych spadku dla potrzeb obliczenia zachowku (art. 994-995 K.c.).

Stosowanie wyżej wskazanego wzoru przy obliczaniu zachowku potwierdzono m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 maja 2013 r. sygn. akt. I ACa 66/13: obliczenie zachowku polega na ustaleniu wysokości sumy pieniężnej, jakiej uprawniony do zachowku może domagać się na podstawie art. 991 § 2 KC od spadkobiercy powołanego. Samą wysokość zachowku ustala się za pomocą obliczeń, które w zasadzie przebiegają w trzech etapach: najpierw ustala się udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, udział ten jest wyrażony odpowiednim ułamkiem, potem ustala się substrat zachowku, który po przemnożeniu przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, daje nam poszukiwaną wielkość, czyli wielkość zachowku. Aby ustalić substrat zachowku, należy przede wszystkim określić tzw. czystą wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę między wartością stanu czynnego spadku a wartością stanu biernego spadku.

Zatem, aby obliczyć wysokość należnego zachowku, należy posiadać następujące informacje:

• co wchodziło w skład spadku po zmarłym,
• jeśli w skład spadku po zmarłym wchodziła nieruchomość, to należy znać numer księgi wieczystej, jeżeli została założona,
• należy ustalić, czy są długi spadkowe oraz jaka jest ich wartość,
• należy ustalić, czy spadkodawca dokonywał jakiś darowizn za życia, jeśli tak, to jakich.

Jeżeli Pani małżonek umarłby teraz, a przed śmiercią sporządziłby testament na tamtą nową kobietę, to Pani oraz Państwa dzieciom przysługiwałby zachowek. Natomiast jeżeli małżonek ożeni się z nową kobietą i przepisze na nią swój majątek, to zachowek będzie przysługiwał Państwa dzieciom (nie Pani).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2000 r. sygn. akt. V CKN 323/00

4. B. Kordasiewicz, „System prawa prywatnego. Prawo spadkowe”, t. 10, Warszawa 2013 r., s. 976

5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 maja 2013 r. sygn. akt. I ACa 66/13