• Zaktualizowano: 2024-12-27 • Autor: Tomasz Krupiński
Mąż bliskiej mi osoby złożył pozew rozwodowy (bez orzekania o winie) w listopadzie. Okazało się, że przeprowadzenie sprawy rozwodowej nie będzie proste ze względu na terminy (około pół roku czeka się na doręczenie pozwu pozwanemu małżonkowi i prawie rok na wyznaczenie sprawy rozwodowej). W związku z tym mam kilka pytań. Małżonkowie mieszkają pod jednym dachem, pracują wspólnie (żona jest właścicielką firmy, w której pracuje mąż), wychowują razem niepełnoletnie dziecko (15 lat). Jakie kroki powinni podjąć już dziś, żeby ułatwić sobie sprawne rozstanie, jeśli tak długo trzeba czekać na rozprawę? Od razu zaznaczę, że zamieszkanie osobno i zakończenie współpracy zawodowej będą trudne do zrealizowania, chyba że to dla sprawy bardzo istotne. Czy jeśli w pozwie określono, że dziecko pozostaje przy matce, ale rodzice będą solidarnie dzielić się kosztami utrzymania dziecka, sąd będzie oczekiwał określenia wysokości alimentów? Czy taki „umowny” podział kosztów utrzymania dziecka jest akceptowalny? Czy od momentu złożenia pozwu „liczy się” jakiś okres, który sąd będzie uwzględniał jako czas, w którym pożycie małżonków już nie istniało? Po jakim czasie od złożenia pozwu małżonkowie mogą zacząć się z kimś spotykać? Czy jeśli np. któryś z nich wejdzie w jakąś relację po np. pół roku od złożenia pozwu, będzie to mogło mieć wpływ na potencjalną zmianę stanowiska drugiego z małżonków w kwestii orzeczenia winy? Czy prawdą jest, że w przypadku orzeczenia winy jednego z małżonków podział majątku może zostać przeprowadzony nie po równo, a z pewną dysproporcją na korzyść małżonka pokrzywdzonego (nie mówię tu o alimentach)? Czy dobrze rozumiem, że sąd może zasądzić alimenty na małżonka pokrzywdzonego, nawet jeśli małżonek winny rozkładu pożycia ma niższy dochód niż małżonek pokrzywdzony? Czy istnieje jakaś możliwość złożenia wniosku o przyspieszenie trybu rozpoznawania sprawy we właściwym sądzie?
Odpowiedzi udzielę pod każdym ze szczegółowych pytań.
1. Małżonkowie mieszkają pod jednym dachem, pracują wspólnie (żona jest właścicielką firmy, w której pracuje mąż), wychowują razem niepełnoletnie dziecko (15 lat). Jakie kroki powinni podjąć już dziś, żeby ułatwić sobie sprawne rozstanie, jeśli tak długo trzeba czekać na rozprawę?
Rozwiązaniem najkorzystniejszym jest osobne zamieszkiwanie. Jednakże w przypadku wspólnej decyzji małżonków o rozwodzie poza kognicją sądu jest ustalenie przyczyn rozwiązania małżeństwa, jak też poza oceną pozostaje fakt wspólnego zamieszkiwania małżonków oraz wspólnego prowadzenia gospodarstwa domowego. Krótko mówiąc, małżonkowie nie muszą podejmować żadnych działań, aby uzyskać rozwód, na który wspólnie wyrażają zgodę.
Pewnym rozwiązaniem może być zniesienie wspólności ustawowej w drodze umowy notarialnej lub przez sąd. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd może zatem nastąpić tylko z ważnych powodów, których ustawodawca nie sprecyzował i pozostawił sądowi do ustalenia, czy ważne powody zachodzą w konkretnej sprawie. Tymi ważnymi powodami mogą być: okoliczności, że małżonkowie żyją w rozłączeniu (separacja faktyczna), trwonienie majątku, alkoholizm, narkomania, hazard, uporczywy brak przyczynienia się do zaspokojenia potrzeb rodziny, uporczywe dokonanie szczególnie ryzykownych operacji finansowych zagrażających materialnym podstawom bytu rodziny, ale także złożenie pozwu o rozwód.
Zgodnie z art. 52 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie K.r.io.) „Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu”. Wobec treści tego przepisu możliwość ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami z datą wsteczną, wcześniejszą niż data wytoczenia powództwa, została uzależniona od zaistnienia wyjątkowych wypadków. Wyjątkowym wypadkiem rozumieniu art. 52 § 2 K.r.io. jest separacja faktyczna małżonków, lecz nie każda jej postać, a tylko taka, która zarazem uniemożliwia im lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym (wyrok SN z dnia 13 stycznia 2000 r., sygn. akt II CKN 1070/98). Zadaniem sądu więc pozostaje szczegółowa analiza całokształtu sytuacji, która zdecydowała, iż któryś z małżonków domaga się orzeczenia rozdzielności majątkowej.
2. Czy jeśli w pozwie określono, że dziecko pozostaje przy matce, ale rodzice będą solidarnie dzielić się kosztami utrzymania dziecka, sąd będzie oczekiwał określenia wysokości alimentów? Czy taki „umowny” podział kosztów utrzymania dziecka jest akceptowalny?
Dochodzenie żądania zasądzenia alimentów jest prawem rodzica, u którego dziecko ma stałe miejsce zamieszkania, ale nie obowiązkiem. Stąd też rodzic uprawniony może, ale nie musi występować o alimenty. Tego typu zapis jest dopuszczalny, ale nie zamyka rodzicowi sprawującemu pieczę nad dzieckiem drogi do dochodzenia alimentów w przyszłości.
3. Czy od momentu złożenia pozwu „liczy się” jakiś okres, który sąd będzie uwzględniał jako czas, w którym pożycie małżonków już nie istniało? Po jakim czasie od złożenia pozwu małżonkowie mogą zacząć się z kimś spotykać? Czy jeśli np. któryś z nich wejdzie w jakąś relację po np. pół roku od złożenia pozwu, będzie to mogło mieć wpływ na potencjalną zmianę stanowiska drugiego z małżonków w kwestii orzeczenia winy?
Tak to nie działa. Sąd rozstrzyga każdą sytuację indywidualnie. Jeżeli pozew dotyczy rozwiązania małżeństwa bez orzekania o winie, to wiadomo, iż jest on wynikiem porozumienia między małżonkami. Ewentualna zmiana żądania może być wynikiem zmiany przekonania jednej ze stron co do przyczyny rozwodu (zdrada). Sama zdrada może być uznana za zawinioną przyczynę rozwodu pod warunkiem, iż była przyczyną rozpadu małżeństwa, a nie skutkiem. Inaczej mówiąc, jeżeli związek małżeński de facto już nie funkcjonował, to późniejsze nawiązanie relacji jest całkowicie obojętne dla ustalenia przyczyn rozpadu małżeństwa.
4. Czy prawdą jest, że w przypadku orzeczenia winy jednego z małżonków podział majątku może zostać przeprowadzony nie po równo, a z pewną dysproporcją na korzyść małżonka pokrzywdzonego (nie mówię tu o alimentach)? Czy dobrze rozumiem, że sąd może zasądzić alimenty na małżonka pokrzywdzonego, nawet jeśli małżonek winny rozkładu pożycia ma niższy dochód niż małżonek pokrzywdzony?
Zgodnie z art. 43 § 1 i 2 K.r.io. „Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku”. Ustaleniem zakresu pojęcia ważnych powodów zajmował się wielokrotnie Sąd Najwyższy. W orzeczeniu z 5.10.1974 roku, sygn. akt III CRN 190/74, wyjaśnił, że „przy ocenie istnienia »ważnych powodów« w rozumieniu art. 43 k.r.o. należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli”. Z kolei w orzeczeniu z 26.11.1973 roku, sygn. akt III CRN 227/73, wskazał, że „art. 43 § 2 k.r.o. może mieć zastosowanie nie w każdym wypadku faktycznej nierówności przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, lecz tylko w tych wypadkach, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych”.
Ważne powody dotyczą zatem kwalifikacji zachowania drugiego małżonka oraz spowodowanych przez niego takich stanów rzeczy, które stanowią przyczynę niższej wartości majątku wspólnego niż ta, która wystąpiłaby, gdyby postępował właściwie. Chodzi tutaj przede wszystkim o nieprawidłowe, rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do zwiększania majątku wspólnego, pomimo posiadanych możliwości. Nieprawidłowe postępowanie polegać może na rażącym i odbiegającym od obiektywnych wzorców braku staranności o zachowanie istniejącej już substancji majątku wspólnego. Przyjmuje się natomiast, że nie stanowią ważnych powodów okoliczności niezależne od małżonka i przez niego niezawinione, w szczególności związane z nauką, chorobą czy bezrobociem. Ocena ważnych powodów musi być zatem kompleksowa, ponieważ częściowe tylko negatywne postępowanie może być skutecznie skompensowane inną, pozytywną formą aktywności, kształtującą majątek wspólny.
Sąd Najwyższy wskazał także, że w niejednakowym przyczynianiu się małżonków do powstania majątku wspólnego mieszczą się okoliczności natury majątkowej, a ważnymi powodami są względy natury etycznej, które sprawiają, że w danych okolicznościach równość udziałów małżonków w majątku wspólnym wyraźnie kolidowałaby z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego wyrażonego w postanowieniu z dnia 30 listopada 1972 r., sygn. akt III CRN 235/72: „Jeżeli małżonek w sposób rażący lub uporczywie, pomimo posiadanych sił oraz możliwości zarobkowych, nie przyczynia się odpowiednio do tych możliwości do powstania majątku wspólnego, drugi małżonek może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku”.
Należy zatem wskazać, że okoliczność nieprzyczyniania się do powiększania majątku wspólnego nie jest nigdy sama w sobie wystarczająca, ponieważ konieczne jest ponadto wystąpienie skutku w postaci braku równego przyczynienia się do powstania majątku wspólnego. Rażące lub uporczywie nieprzyczynianie się stanowi w istocie „ważny powód”, czyli pierwszą przesłankę ustalenia nierównych udziałów.
Warto podkreślić, że art. 43 K.r.io. stanowi podstawę do przyjęcia domniemania równego przyczynienia się obojga małżonków do powstania majątku wspólnego. W związku z tym na małżonku wnoszącym o ustalenie nierównych udziałów spoczywa ciężar dowodu, że stopień jego przyczynienia się był większy. Dowód dotyczący różnego stopnia przyczynienia się dotyczy przede wszystkim skutku postępowania małżonków i nie może ograniczać się do wykazania tylko zbyt niskiej staranności o powiększanie majątku. Ustalając nierówne udziały małżonków w majątku wspólnym, sąd ma obowiązek brać pod uwagę także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci oraz we wspólnym gospodarstwie domowym.
Zgodnie z przepisem art. 60 § 2 K.r.io. „Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku”.
Przesłanką wskazanego powyżej obowiązku alimentacyjnego jest zatem ustalenie, iż rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Ocena, czy nastąpiło takie pogorszenie, zależy od porównania sytuacji, w jakiej niewinny małżonek znalazł się wskutek orzeczenia rozwodu, z sytuacją, w jakiej znajdowałby się, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 7.01.1969 r., sygn. akt II CR 528/68; wyrok Sądu Najwyższego z 28.10.1980 r., sygn. akt III CRN 222/80).
Wina rozpadu małżeństwa nie ma żadnego znaczenia dla nierównych udziałów w majątku wspólnym.
5. Czy istnieje jakaś możliwość złożenia wniosku o przyspieszenie trybu rozpoznawania sprawy we właściwym sądzie?
Jak najbardziej taki wniosek można złożyć (sugeruję).
Wspólna firma a rozliczenie majątku
Aneta i Piotr prowadzili razem małą firmę cateringową. Po złożeniu pozwu rozwodowego, pomimo decyzji o rozstaniu, postanowili kontynuować współpracę do czasu zakończenia postępowania sądowego, by utrzymać stabilność finansową. W międzyczasie podpisali umowę notarialną o rozdzielności majątkowej, co ułatwiło podział zysków i wypracowanie strategii dalszej współpracy już po rozwodzie.
Opieka nad dzieckiem i podział czasu
Marta i Jan rozwodzili się po 17 latach małżeństwa. Ich 14-letni syn Mateusz miał pozostać przy matce, ale Jan chciał aktywnie uczestniczyć w jego życiu. Uzgodnili podział opieki – Jan zabierał syna co drugi weekend i w połowie ferii. W sądzie zgodnie przedstawili swój plan, co znacząco przyspieszyło decyzję dotyczącą pieczy nad dzieckiem.
Nowa relacja a orzeczenie winy
Kamil złożył pozew o rozwód bez orzekania o winie, ale po kilku miesiącach jego żona zaczęła spotykać się z nowym partnerem. Kamil zmienił zdanie i zażądał orzeczenia winy, twierdząc, że żona zdradzała go już wcześniej. Sąd uznał jednak, że małżeństwo faktycznie rozpadło się dużo wcześniej, a nowa relacja żony nie miała wpływu na decyzję o rozwodzie, co wykluczyło orzeczenie o winie.
Rozwód to proces wymagający nie tylko emocjonalnego przygotowania, ale i dokładnego planowania. Ustalenie opieki nad dziećmi, podział majątku czy kontynuowanie wspólnych zobowiązań, takich jak prowadzenie firmy, może znacząco wpłynąć na przebieg postępowania. Warto zadbać o wcześniejsze porozumienia między małżonkami, co ułatwi sądowi podjęcie decyzji i przyspieszy cały proces. Aby uzyskać szczegółowe porady, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Potrzebujesz pomocy prawnej lub profesjonalnie przygotowanego pisma? Opisz swój problem w formularzu pod artykułem, a nasi specjaliści szybko się z Tobą skontaktują.
1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2000 r., sygn. akt II CKN 1070/98
3. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1972 r., sygn. akt III CRN 235/72
4. Wyrok Sądu Najwyższego z 7 styczeń 1969 r., sygn. akt II CR 528/68
5. Wyrok Sądu Najwyższego z 28 października 1980 r., sygn. akt III CRN 222/80
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem, magister prawa, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie nieruchomości i prawie lokalowym (wykup mieszkań, najem, eksmisje, zasiedzenia itp.) oraz w prawie rodzinnym (rozwody, alimenty, podział majątku itp.). Doradza też wspólnotom mieszkaniowym i zarządcom nieruchomości (sam również ma uprawnienia zarządcy). Prowadzi własną kancelarię i reprezentuje naszych klientów w sądach.
Zapytaj prawnika
