• Zaktualizowano: 2025-01-06 • Autor: Adam Nowak
Jestem po rozwodzie, mam 14-letniego syna, który na stałe mieszka z matką. Opieka nad dzieckiem przyznana jest obojgu rodzicom. Syn 2–3 dni w tygodniu przebywa (i nocuje) u mnie. Czy mogę w PIT za rok 2023 wystąpić o zwrot podatku z tytułu samotnie wychowującego? Ważne: matka nie może wystąpić z racji posiadania jednoosobowej działalności gospodarczej.
Zgodnie z art. 6 ust. 4c ustawy PIT „od dochodów jednego rodzica lub opiekuna prawnego, podlegającego obowiązkowi podatkowemu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci: małoletnie”.
Na mocy art. 6 ust. 4f ustawy PIT „sposób opodatkowania nie ma zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2022 r. poz. 1577 i 2140)”.
W opisie sprawy wskazał Pan, że „opieka nad dzieckiem przyznana jest obojgu rodzicom”. Co Pan rozumie pod tym sformułowaniem? Fakt, że każdy z rodziców zachował prawo rodzicielskie? Czy też fakt ustanowienia opieki naprzemiennej? Jeżeli ta druga okoliczność wystąpiła, to wprost przepis ustawy wyłącza możliwość zastosowania wspólnego opodatkowania.
Wskazał Pan też, że syn na stałe mieszka z matką, co pozwala sądzić, że jednak takowa opieka naprzemienna nie została ustanowiona.
Dalej więc wskażmy, że warunkiem zastosowania ww. przepisów jest zatem posiadanie określonego stanu cywilnego oraz samotne wychowywanie dziecka.
Podatnik musi być zatem po rozwodzie i jednocześnie osoba ta musi faktycznie wychowywać dzieci samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców. Jest to więc taka osoba, która stale troszczy się o byt materialny i rozwój emocjonalny dziecka, bez udziału (wsparcia) drugiej osoby.
W ocenie fiskusa sytuacji, gdy każdy z rodziców aktywnie oraz w porównywalnym stopniu uczestniczy w wychowywaniu dziecka – co przejawia się między innymi dzieleniem się wszelkimi obowiązkami związanymi z procesem wychowawczym dziecka, niezależnie od tego u kogo i pod czyją w danym momencie roku podatkowego opieką dziecko przebywa – nie można mówić o samotnym wychowywaniu dziecka przez któregokolwiek z rodziców.
Tutaj po pierwsze wskażmy na pismo z dnia 6.09.2022 r., wydane przez: Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, 0114-KDIP3-2.4011.670.2022.2.AC:
„Prawo do omawianej preferencji podatkowej będzie przysługiwało jedynie temu z rodziców, czy opiekunów prawnych, który będąc osobą stanu wolnego (za wyjątkiem ściśle w ustawie określonym) faktycznie w roku podatkowym samotnie dziecko wychowuje, czyli sprawuje nad nim samodzielnie ciągłą opiekę, bez jakiegokolwiek udziału drugiego rodzica w procesie wychowawczym”.
Niezbędną przesłanką w przedmiotowej sprawie jest, jak już wcześniej zaznaczono, aby osoba, która chce skorzystać z preferencyjnego opodatkowania dochodów w trakcie roku podatkowego – faktycznie samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców wychowywała dzieci.
Użycie określenia „osoba samotnie wychowująca dzieci” oznacza zatem, że intencją ustawodawcy było przyznanie prawa do rozliczenia dochodów jako osoba samotnie wychowująca dzieci jednemu z rodziców lub opiekunów prawnych, który faktycznie wychowuje dzieci.
I tak Dyrektor KIS w interpretacji z dnia 27.10.2023 r., nr 0115-KDIT2.4011.411.2023.1.KC wprost wskazał:
„Nie można zgodzić się z Pana stanowiskiem, zgodnie z którym jeżeli przez część czasu w roku dziecko zamieszkuje u jednego z rodziców, to rodzic ten w tym czasie samodzielnie, tj. bez wsparcia drugiego rodzica wychowuje dziecko, natomiast przez pozostały czas dziecko wychowuje drugi z rodziców. Zatem każdy z rodziców sprawujących opiekę i wychowujących dziecko w tak ustalonym systemie jest osobą samotnie wychowującą dziecko.
Wyjaśnienia wymaga, że samodzielna opieka nad dzieckiem nie jest równoznaczna z samotną opieką. Fakt, że każdy z rodziców zajmuje się dzieckiem w ustalonym czasie, czyli samodzielnie i w tym czasie drugi rodzic nie uczestniczy w wychowaniu tego dziecka, nie oznacza że mamy do czynienia z samotnym wychowaniem dziecka.
Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, nie kwestionując Pana zaangażowania w proces wychowawczy córki, nie można uznać, że posiadał i posiada Pan status osoby samotnie wychowującej dziecko”.
W konsekwencji, biorąc pod uwagę stanowisko prezentowane przez organy podatkowe, to nie może Pan rozliczać się jako osoba samotnie wychowująca dziecko.
Natomiast zupełnie inaczej w tej kwestii wypowiadają się sądy administracyjne, wskazując, że wykładnia art. 6 ust. 4c ustawy PIT nie pozwala na ograniczenie jego zastosowania wyłącznie do rodziców wychowujących dzieci bez wsparcia drugiego z rodziców (wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 14.12.2023 r., sygn. akt I SA/Wr 561/23)
Dodatkowo orzecznictwo sądowe jest w tym zakresie korzystne dla podatników. Przykładowo WSA w Gorzowie Wlkp w wyroku z dnia 12.10.2023 r., sygn. akt I SA/Go 246/23:
„Ustawodawca nie zastrzegł wprost, że z ustanowionej w art. 6 ust. 4 u.p.d.o.f. ulgi podatkowej może korzystać tylko jeden z rodziców dziecka. Powyższa uwaga powinna mieć zastosowanie do art. 6 ust. 4c–e, obowiązujących od 1 stycznia 2022 r.”
Wyrok WSA w Łodzi z dnia 05.10.2023 r., sygn. akt I SA/Łd 589/23
„Jeśli córka mieszka u ojca w okresie świąt oraz wakacji, zaś syn przebywa z ojcem w każdy 1, 3, i 5 weekend miesiąca od piątku do niedzieli, w określone dni świąt wielkanocnych oraz bożonarodzeniowych, określone dni wakacji i to w czasie, gdy matki dzieci przybywały w innych miejscach, zaś ojciec w tym czasie zaspokajał wszelkie potrzeby materialne i emocjonalne dzieci, to ojca można uznać za osobę samotnie wychowującą dzieci. Zmiana stanu prawnego od 1 stycznia 2022 r. nie zmienia powyższej oceny”.
Wyrok WSA w Łodzi z dnia 28.09.2023 r., sygn. akt I SA/Łd 530/23:
„Przepis art. 6 ust. 4c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zawiera sformułowanie »w roku podatkowym«. Wymaga zatem aby rodzic w danym roku podatkowym, w którym chciałby skorzystać z preferencji podatkowej, wychowywał samotnie dziecko. Ustawodawca nie zastrzegł jednakże aby czynił to stale, niezmiennie cały rok podatkowy.
Wychowywanie dzieci, realizowane jest przez każdego z rodziców »samotnie«, bez udziału drugiego z rodziców w określonym przedziale czasowym w obrębie każdego roku kalendarzowego. A skoro tak, nie można podzielić wywodu organu, iż skoro w tym samym roku kalendarzowym choć w innych, osobnych przedziałach czasowych tego roku, każde z rodziców opiekuje się samodzielnie dzieckiem, wychowując je i zaspokajając potrzeby dziecka na każdej płaszczyźnie (fizycznej, psychicznej, rodzinnej, kulturowej) bez udziału w tym okresie drugiego rodzica, to finalnie wychowują oni dziecko wspólnie. Wówczas w ocenie organu żadnemu z rodziców nie przysługiwałaby możliwość skorzystania z omawianej ulgi. Taka interpretacja byłaby nie do pogodzenia z założeniami ustawodawcy i godziłaby w politykę prorodzinną Państwa”.
Biorąc zatem pod uwagę stanowisko sądów administracyjnych, to tak, może Pan w tym stanie faktycznym rozliczać się jako osoba samotnie wychowująca dziecko.
Niestety, ale w tej sprawie nie jesteśmy w stanie udzielić jednoznacznej odpowiedzi TAK/NIE, ponieważ mamy do czynienia z dwoma różnymi podejściami.
Idealnym przykładem jest pismo z dnia 19.05.2023 r., wydane przez: Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, 0111-KDSB2-2.4011.127.2023.2.KG, w którym organ podatkowy wskazał, że w analogicznym stanie faktycznym rozliczenie jako samotny rodzic nie przysługuje, a następnie WSA w Łodzi wyrokiem z 28.09.2023 r., sygn. akt I SA/Łd 530/23, uchylił tą interpretację i stwierdził, że rozliczenie jako samotny rodzic jak najbardziej przysługuje:
„Jak wynika z wniosku skarżąca z ojcem dziecka nie wychowują i nie opiekują się synem »wspólnie« (tj. jednocześnie w tym samym czasie i miejscu), ale każde z nich odrębnie, w uzgodnionym czasie, bez udziału drugiego z rodziców. W tych okresach skarżąca sprawuje wyłączną opiekę nad dzieckiem, zaspakajając potrzeby dziecka na każdej płaszczyźnie i czyni to »samotnie«, bez udziału ojca dziecka.
Z tych wszystkich względów Sąd uznaje błędne przyjęcie przez Dyrektora KIS, że strona, w stanie faktycznym wynikającym z wniosku, nie jest osobą samotnie wychowującą dziecko”.
Rozliczenie ojca z regularnymi weekendami z dzieckiem
Pan Adam po rozwodzie sprawuje opiekę nad 12-letnią córką w każdy drugi i czwarty weekend miesiąca, a także w czasie wakacji i ferii. Córka na stałe mieszka z matką, jednak w czasie spędzonym z ojcem to on w pełni zaspokaja jej potrzeby emocjonalne i materialne. Pan Adam złożył wniosek o rozliczenie jako samotny rodzic. Fiskus uznał, że opieka ta nie jest wystarczająco ciągła, jednak WSA przyznał mu rację, argumentując, że w okresach, gdy córka przebywa z ojcem, opiekuje się on nią samodzielnie.
Naprzemienna opieka, ale brak wspólnego wychowywania
Pani Anna po rozwodzie opiekuje się synem w ustalonym harmonogramie: dziecko spędza tydzień z matką, a kolejny z ojcem. Każdy z rodziców ponosi pełne koszty utrzymania syna w czasie, gdy przebywa on u niego. Pani Anna złożyła deklarację podatkową jako samotna matka, wskazując, że opieka jest realizowana osobno, a nie wspólnie z ojcem. W interpretacji indywidualnej Dyrektor KIS odmówił jej prawa do ulgi, ale WSA uchylił tę decyzję, uznając, że naprzemienna opieka nie wyklucza możliwości rozliczenia samotnego wychowywania.
Sporadyczna opieka ojca przy wsparciu finansowym matki
Pan Marek ma prawo do opieki nad córką w co drugi weekend oraz przez dwa tygodnie w wakacje. Na co dzień córka mieszka z matką, która pokrywa większość kosztów jej utrzymania. Pan Marek złożył wniosek o rozliczenie jako samotny rodzic, argumentując, że w okresach, gdy córka jest z nim, to on zaspokaja jej potrzeby. Dyrektor KIS uznał, że sytuacja nie spełnia kryterium samotnego wychowywania. Pan Marek nie odwołał się do sądu, lecz uzyskał od swojego doradcy podatkowego zalecenie, by ustalić formalne porozumienie z matką, które mogłoby w przyszłości pomóc w rozliczeniach.
Rozliczenie jako samotny rodzic wymaga spełnienia warunku faktycznego samotnego wychowywania dziecka, bez wsparcia drugiego rodzica. Organy podatkowe często interpretują te przepisy rygorystycznie, jednak orzecznictwo sądów administracyjnych jest w tej kwestii bardziej przychylne. Kluczowe jest dokładne udokumentowanie zakresu opieki i roli w procesie wychowawczym dziecka. Aby skorzystać z ulgi, warto skonsultować swoją sytuację z doradcą podatkowym.
Potrzebujesz pomocy w sprawach podatkowych lub prawnych związanych z opieką nad dzieckiem? Opisz swój problem w formularzu pod artykułem, a my przygotujemy dla Ciebie profesjonalne rozwiązanie.
1. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350
2. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 14.12.2023 r., sygn. akt I SA/Wr 561/23
3. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 05.10.2023 r., sygn. akt I SA/Łd 589/23
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Zapytaj prawnika
