Podział majątku przy rozwodzie, czy większy wkład własny ma znaczenie?

Majątek małżonków

Mają Państwo wspólność majątkową małżeńską (łączną), która po rozwodzie zmieni się we współwłasność ułamkową (ewentualnie po zniesieniu wspólności majątkowej). Rozwód lub intercyza oznacza konieczność dokonania podziału majątku wspólnego. Podział majątku wspólnego małżeństwa może zostać wykonany na drodze sądowej lub polubownie (pozasądowy).

Mieszkanie stanowi formalnie majątek wspólny. Majątkiem wspólnym są także Pana dochody z pracy lub działalności. Majątkiem osobistym są ewentualne oszczędności jakie Pan miał przed zawarciem małżeństwa. Oszczędności zgromadzone w trakcie małżeństwa a pochodzące z Pana pracy są majątkiem wspólnym.

W każdej sprawie o podział majątku należy dokonać przynajmniej trzech rzeczy – ustalić, co wchodzi w skład majątku, ile majątek faktycznie jest wart oraz które jego elementy przyznać poszczególnym małżonkom. Pod tym względem sądowym podział majątku nie różni się wiele od podziału ugodowego.

Majątek wspólny i podział majątku

Zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „do majątku wspólnego podlegającego sądowemu podziałowi majątku po rozwodzie wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie obowiązywania wspólności majątkowej małżeńskiej przez jednego lub oboje małżonków”. Przepisy podają najbardziej charakterystyczne przykłady takich przedmiotów:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej małżonków;

• dochody z majątku wspólnego i osobistego każdego z małżonków;

• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego małżonków;

• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych;

• przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków.

Przedmiotem sądowego podziału majątku (ani podziału umownego) nie mogą być składniki majątku osobistego małżonków, do których zalicza się między innymi:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności, przez zapis, dziedziczenie lub darowiznę oraz w zamian za składniki majątku osobistego;

• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej oraz prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia małżonka oraz uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (wyjątek to renta z powodu niezdolności do pracy lub podobne świadczenia);

• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego małżonka;

• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego małżonka (z chwilą wypłaty kwoty te wchodzą do majątku wspólnego);

• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.

Umowa dotycząca podziału majątku może być zawarta w dowolnej formie. Jednak, gdy w skład majątku wspólnego małżonków wchodzi nieruchomość, to umowa powinna zostać przygotowana w formie aktu notarialnego. Konieczność zachowania formy szczególnej może mieć zastosowanie również w innych przypadkach (np. jeżeli w skład majątku wchodzi prawo użytkowania wieczystego czy przedsiębiorstwo).

Ustalając skład majątku wspólnego, sąd będzie brał pod uwagę jego stan na moment ustania wspólności majątkowej. Ustalenie wartości składników majątku wspólnego nastąpi z kolei w odniesieniu do aktualnych cen rynkowych, a nie tych z chwili nabycia poszczególnych rzeczy. Sąd może oprzeć się na oświadczeniach stron w zakresie wartości składników majątkowych, a jeśli strony nie będą w tym zakresie zgodne – przeprowadzi dowód z opinii biegłego.

Nierówne udziały małżonków

Jeśli w trakcie postępowania zgłoszony zostanie wniosek o ustalenie przez sąd nierównych udziałów (tj. sytuacja, w której majątek dzielimy na innych zasadach niż pół na pół), sąd zbada wszystkie okoliczności związane z przyczynieniem się do powstania lub trwonieniem majątku wspólnego. Sąd w postępowaniu działowym rozliczy także nakłady poczynione z majątku wspólnego małżonków na majątek osobisty jednego z nich, a w razie złożenia stosownego wniosku przez stronę – rozliczy także nakłady dokonane z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny. 

Sądowy podział majątku często wiąże się z obowiązkiem spłaty jednego małżonka przez drugiego. W takiej sytuacji sąd uwzględni przy terminie i sposobie spłat możliwości majątkowe dłużnika.

Sąd bierze pod uwagę przy podziale majątku zawierającego nieruchomość, musi rozważyć wszystkie okoliczności związane z sytuacją bytową małżonków decydując o tym, komu ta nieruchomość przypadnie.

Sąd co do zasady dzieli aktywa. Nieruchomość obciążona jest hipoteką z tytułu kredytu. W uchwale składu siedmiu sędziów z 27 lutego 2019, sygn. akt III CZP 30/18, a następnie w uchwale z 28 marca 2019, sygn. akt III CZP 21/18, Sąd Najwyższy doszedł, co do zasady, do podobnego wniosku: wpis hipoteki nie wpływa na ocenę wartości nieruchomości przyznawanej jednemu z byłych małżonków w ramach podziału majątku. Taki wniosek niestety nie służy optymalnemu wyważeniu uprawnień byłych małżonków do dzielonego majątku i promuje pasywność w spłacie zobowiązań kredytowych.

Stosownie do obowiązujących przepisów:

1. każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód,

2. każdy z małżonków może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny,

3. nie można jednak żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Zasady te stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego (spłata w czasie trwania małżeństwa Pana kredytu).

Mieszkanie co do zasady nie podlegałoby podziałowi, ale było przyznane jednemu z Państwa lub zbyte z podziałem środków. Podziałowi podlegałyby nakłady na mieszkanie – gdyby pochodziłyby z majątku wspólnego, co powoduje, że na tej osobie, której przyznano by mieszkanie, ciążyłby obowiązek zwrotu części tych nakładów drugiej stronie.

Jeżeli Pana zarobki są większe niż zarobki małżonki, to taka sytuacja powoduje, że przy podziale majątku po rozwodzie miałby Pan prawo do żądania z ważnych powodów, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każde z Państwa przyczyniło się do powstania tego majątku. A skoro byłoby np. Pan 75%, a małżonka tylko 25%, to mógłby Pan żądać, aby Pan udział wynosił 75%, a małżonki 25%.

Ocena sądu

Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Pytania sądu mogą dotyczyć:

• okoliczności związanych z rozwodem lub ustanowieniem rozdzielności majątkowej;

• przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego, ich wartości oraz sposobu korzystania z nich;

• źródeł finansowania poszczególnych składników majątku oraz dokonywanych nakładów;

• okoliczności związanych z ustaleniem nierównych udziałów;

• aktualnej sytuacji majątkowej stron;

• zapatrywań stron co do sposobu podziału.

Możliwość ugodowego zakończenia sporu to jedna z tych rzeczy, o co pyta sąd przy podziale majątku. Na każdym etapie sprawy można zawrzeć porozumienie kończące spór.